Ο Πολλαπλασιασμός της ελιάς

Ο πολλαπλασιασμός της ελιάς χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, στον αγενή και τον εγγενή. Ο αγενής πολλαπλασιασμός γίνεται με την χρησιμοποίηση τμημάτων του δέντρου όπως οι γόγγροι ή αλλιώς σφαιροβλάστες, παραφυάδες, μοσχεύματα και εμβολιασμό.  Ο εγγενής πολλαπλασιασμός γίνεται με την βοήθεια των πυρήνων της δηλαδή τα κουκούτσια.

 Αγενής πολλαπλασιασμός

Όπως προαναφέραμε ο αγενής πολλαπλασιασμός γίνεται χρησιμοποιώντας μέρη του δέντρου, αναλύουμε στη συνέχεια ποια είναι αυτά τα μέρη και πως γίνεται ο πολλαπλασιασμός τους.

Σχιστός εμβολιασμός δέντρου

Πολλαπλασιασμό με εμβολιασμός της ελιάς

Κατά την διαδικασία αυτή οι ιστοί ενός δέντρου (μιας ποικιλίας) μπόλι, ενώνονται με τους ιστούς της άλλης ποικιλίας υποκείμενο. Το αποτέλεσμα της ένωσης είναι η γενετική τροποποίηση του υποκειμένου στην ποικιλία με την οποία εμβολιάστηκε (μπολιάστηκε). Ο εμβολιασμός εφαρμόζεται στα άγρια σπορόφυτα (αυτοφυή ή σπαρτά) με την επιθυμητή ποικιλία ή την αλλαγή παλιών ποικιλιών.

Κατάλληλη περίοδος είναι το Μάρτιο – Απρίλιο όταν είναι περιορισμένος ο κίνδυνος παγετού και ο φλοιός αποκολλάται εύκολα. Τα νεαρά δενδρύλλια εμβολιάζονται όταν έχουν αποκτήσει 1cm πάχος τουλάχιστον αφού προηγουμένως μονοβεργιστούν καθ΄ όλο το μήκος τους. Τα εμβόλια λαμβάνονται από ανεπτυγμένους βλαστούς του προηγουμένου έτους με πάχος μέχρι 0,5cm από την επιθυμητή ποικιλία.

Παρακολουθήστε το ερασιτεχνικό εισαγωγικό video των εμβολιασμών του καθηγητή Β. Φίλια από τα μαθήματα του ΙΓΕ.

Ασπιδιωτός

Μέθοδος εμβολιασμού της ελιάς με ενοφθαλμισμό (ασπιδιωτός)

Είναι αρκετά διαδεδομένη μέθοδος εμβολιασμού.  Σε αυτόν τον τύπο κάνουμε μία τομή σχήματος Τ πάνω στον φλοιό του υποκειμένου και εισάγουμε το μπόλι του οφθαλμού (με καλά ανεπτυγμένο μάτι, δηλ. να έχει εκπτυχθεί μερικώς ο βλαστός για να έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας) με τον απαραίτητο φλοιό σε σχήμα ασπίδας, αφήνοντας τον οφθαλμό ακάλυπτο. Στη συνέχεια αλείφουμε με πάστα την δεμένη με χόρτο ράφια πληγή.

Παρακολουθήστε το ερασιτεχνικό video των εμβολιασμών με ενοφθαλμισμό του καθηγητή Β. Φίλια από τα μαθήματα του ΙΓΕ.

Μέθοδος εμβολιασμού της ελιάς με πλακίτη

Είναι επίσης γνωστή μέθοδος εμβολιασμού. Σε αυτόν τον τύπο παίρνουμε το μπόλι από ένα νεαρό και χυμώδες κλαδί, κόβοντας ένα τετράγωνο κομμάτι ή ορθογώνιο με τον οφθαλμό του. Κάνουμε μία τομή ίδιας αναλογίας με το μπόλι πάνω στον φλοιό του υποκειμένου και εισάγουμε το μπόλι του οφθαλμού με τον απαραίτητο φλοιό αφήνοντας τον οφθαλμό ακάλυπτο. Στη συνέχεια δένουμε με αλοίφουμε χόρτο ράφια και απλώνουμε την πάστα. Όπως στο σχήμα. Η διαδικασία αυτή γίνεται την ίδια περίοδο με τον ενδοφθαλμισμό (Μάρτιο-Απρίλιο).

Υπόφλοιος εγκεντρισμός της ελιάς (σε μεγαλύτερης ηλικίας δέντρα)

Επιλέγουμε τα δέντρα που θέλουμε να εμβολιάσουμε και κόβουμε τους βραχίονες που θα εμβολιαστούν στο κατάλληλο ύψος ώστε να αποφεύγεται η βλάστηση οφθαλμών που βρίσκονται σε λανθάνουσα κατάσταση (δεν τους αποκόβουμε όλους ώστε να συνεχίσει η ομαλή λειτουργία του δέντρου).

Τα εμβόλια (κεντράδια) καλό είναι να φέρουν δύο γόνατα δηλαδή δύο ζεύγη οφθαλμών στα οποία δίνουμε το σχήμα της σφήνας με πάχος 6-12 mm (χιλιοστά). Τα κεντράδια πρέπει να είναι από καλά αναπτυγμένους βλαστούς μέσης ζωηρότητας 2ετές ή τριετές, της επιθυμητής ποικιλίας. Τα ετοιμάζουμε νωρίτερα και τα φυλάσσουμε μέσα σε σακούλες για να μην αφυδατωθούν.Ανοίγουμε δύο αντικριστές σχισμές στο υποκείμενο που είναι καρατομημένο και τοποθετούμε τα εμβόλια δένοντας σφιχτά με χόρτο ράφια. Αλείφουμε με πάστα όλη την επιφάνεια του δεσίματος και το επάνω μέρος των εμβολίων.

Για να το προστατέψουμε από τα πουλιά φτιάχνουμε ένα προστατευτικό τόξο από ένα ευλύγιστο κλαδί ή μία πλαστική ταινία.

Πλευρικός εγκεντρισμός (σε μικρότερης ηλικίας δέντρα)

Πλευρικό εγκεντρισμό εφαρμόζουμε σε δέντρα που έχουν λεπτούς βραχίονες 1,5-3 cm. Οι βραχίονες κόβονται στο κατάλληλο ύψος, γίνεται μια πλευρική τομή σε βάθος (φλοιός και λίγο ξύλο). Τα κεντράδια που χρησιμοποιούμε είναι πάχους 0,5cm, από ετήσιους βλαστούς με τα φύλλα τους, τα οποία διαμορφώνονται σε μονόπλευρη σφήνα. Τα τοποθετούμε μέσα στη σχισμή και δένουμε με χόρτο ράφια. Για την προστασία του εμβολίου ακολουθούμε τη διαδικασία του υπόφλοιου εγκεντρισμού.

Οι βλαστοί που αναφύονται κάτω από το εμβόλιο αφαιρούνται για να μην καταναλώνουν δύναμη και θρεπτικά στοιχεία από το μητρικό φυτό. Μετά την επιτυχία του εμβολιασμού και όταν αρχίσει η βλάστηση του εμβολίου καρατομούμε το υποκείμενο 10 cm πάνω από το εμβόλιο και τοποθετούμε πάστα στην τομή.

Στα επόμενα video θα παρακολουθήσετε εμβολιασμό πλευρικού εγκεντρισμού και συμβουλές.

Σχιστός εμβολιασμός δέντρου

Σχιστός εμβολιασμός ελιάς

Σχιστό εμβολιασμό κάνουμε στην περίπτωση που δεν έχουμε αποκόλληση του φλοιού από το υποκείμενο. Ο εμβολιασμος μπορεί να γίνει από το τέλος του χειμώνα μέχρι την άνοιξη. Συνήθως γίνεται τον Μάρτιο ανάλογα με την περιοχή και το είδος που θα εμβολιάσουμε. Σε κάθε περίπτωση όμως οι εμβολιοφόροι βλαστοί συλλέγονται πριν εκπτυχθούν οι οφθαλμοί.

Προετοιμασία υποκειμένου

  1.  Απομακρύνουμε κάθε πλάγια βλάστηση η οποία μπορεί να αποτελέι εμπόδιο στην περιοχή του εμβολιασμού. Στο ύψος που θέλουμε να εμβολιάσουμε κόβουμε το υποκείμενο κάθετα στον άξονα του κλαδιού.
  2. Με την βοήθεια του σχίστη και σφυριού εκτελούμε κατακόρυφη τομή κατά τη μεγαλύτερη διάμετρο του κλαδιού σε βάθος 10 cm.
  3. Με την γλωσσίδα του σχίστη κρατάμε ανοιχτή την τομή προκειμένου να τοποθετήσουμε τα εμβόλια.

Προετοιμασία εμβολίου και τοποθέτηση

  1. Ο εμβολιοφόρος βλαστός (κεντράδι) κόβεται σε τόσα τεμάχια ανάλογα με το μήκος του κεντραδιού που θα χρησιμοποιήσουμε δηλαδή να έχουν μήκος 15-20 cm με 1-2 cm διάμετρο. Τα κεντράδια καλό είναι να έχουν περισσότερους από δύο οφθαλμούς.
  2. Δημιουργούμε στα κεντράδια δύο αντικριστές σφήνες  μήκους 3-5 cm και τα τοποθετούμε στα άκρα του υποκειμένου (όπως φαίνεται στην φωτογραφία) έτσι ώστε οι ιστοί κεντριών και υποκειμένου να εφάπτονται πλήρως.
  3. Αλείφουμε με πάστα την πληγή και δένουμε με χόρτο ράφια.
Σφαιροβλάστης ελιάς

Πολλαπλασιασμός της ελιάς με γόγγρους ή σφαιροβλάστες

Γόγγροι ή Σφαιροβλάστες είναι ένα εξόγκωμα που μοιάζει με αυγό και εμφανίζεται στον κορμό. Αυτός αφαιρείται τον Φεβρουάριο με Μάρτιο με μαχαίρι (την πληγή την λειαίνουμε και την απολυμαίνουμε). Τον σποροβλάστη τον καλύπτουμε με μείγμα αργίλου και χωνεμένης κοπριάς και τον τοποθετούμε στο έδαφος σε βάθους 20 cm. Όταν ριζώσει (χρειάζονται 2-3 χρόνια) τεμαχίζεται σε τόσα μέρη όσες σχεδόν είναι και οι εκπτύξεις των οφθαλμών που προήλθαν απ’ αυτόν. Έπειτα από 2 μήνες περίπου βγαίνουν οι πρώτοι βλαστοί και δεν μένει παρά να επιλέξουμε τους καλύτερους.

Αυτή η μέθοδος δεν χρησιμοποιείται σήμερα γιατί πληγώνεται αρκετά το μητρικό δέντρο και τα δεντρύλλια αργούν να καρποφορήσουν

Παραφυάδες

Πολλαπλασιασμός της ελιάς με Παραφυάδες ή κολόριζα

Χρησιμοποιούμε δύο τρόπους πολλαπλασιασμού:

  1. Κολόριζα: Ο πολλαπλασιασμός γίνεται αποσπώντας πάντα με προσοχή τις χαμηλές παραφυάδες μαζί με βάση ξύλου του δέντρου με μήκος περίπου 80 cm, τις οποίες και φυτεύουμε σε φυτώριο όπου θα αναπτύξουν το δικό τους ριζικό σύστημα. Μετά από 2 χρόνια είναι έτοιμα για μεταφύτευση.

  2. Παραφυάδες: Ο πολλαπλασιασμός εφαρμόζοντας γονάτισμα της παραφυάδας και παράχωμα. Αφού ριζώσουν αποχωρίζονται από το μητρικό φυτό την περίοδο Φεβρουαρίου – Μαρτίου και κόβονται σε ύψος 50 cm. Στη συνέχεια κουρεύεται μερικώς η ρίζα και φυτεύεται σε σακούλες στο φυτώριο.

Τα δενδρύλλια αργούν να καρποφορήσουν γι’ αυτό το λόγο η μέθοδος με παραφυάδες χρησιμοποιείται πολύ περιορισμένα

Βλάστηση μοσχεύματος

Πολλαπλασιασμός της ελιάς με Μοσχεύματα

Το μόσχευμα που χρησιμοποιείται είναι από καρποφόρο και υγιές κλαδί σκληρό ηλικίας 2 ως 3 ετών με διάμετρο 3-5 εκ. και μήκος 80-90 cm, τα οποία αφού δεχτούν την επίδραση ορμόνης φυτεύονται όρθια ή οριζόντια με το μισό μέρος μέσα στο έδαφος και το μισό έξω (σε στρωμάτωση ή σε σακούλες, ή απευθείας στην οριστική τους θέση στον μελλοντικό ελαιώνα). Στην περίπτωση αυτή τα ξυλοφόρα μοσχεύματα μερικώς ριζοβολούν τον πρώτο χρόνο, τα περισσότερα τον δεύτερο και τον τρίτο. Η μέθοδος  αυτή είναι παραλλαγή αυτής με τα γροθάρια που χρησιμοποιούνται στον πολλαπλασιασμό της χονδρολιάς Χαλκιδικής.

Η περίοδος αυτή εφαρμόζεται μεταξύ του Φθινόπωρου και του Χειμώνα. Συνήθως τα μοσχεύματα φυτεύονται στο φυτώριο σε βάθος 30 cm και λιπαίνονται με χωνεμένη κοπριά. Την Άνοιξη τα μοσχεύματα θα βγάλουν πλευρικούς βλαστούς που θα αφαιρεθούν για να δοθεί δύναμη ανάπτυξης στον κύριο βλαστό. Έπειτα από 2 χρόνια είναι έτοιμα για μεταφύτευση στο χωράφι.

Επίσης αυτή η μέθοδος αποφεύγεται γιατί τα δεντρύλλια καθυστερούν πολύ την καρποφορία τους

Πολλαπλασιασμός με τμήματα λαιμού

Άλλες μέθοδοι Πολλαπλασιασμού

Με τμήματα «λαιμού» και «κορμού» (Κρήτη): Στην περίπτωση αυτή τα τεμάχια παίρνονται από το λαιμό και τον κορμό του δένδρου έως βάθος 50 cm στο έδαφος. Στη συνέχεια τεμαχίζονται με πριόνι σε μικρά κομμάτια μαζί με φλοιό και στρωματώνονται όπως παραπάνω οι γόγγροι.

Με ξυλοφόρους βλαστούς (σύγχρονη μέθοδος): Βλαστοί ηλικίας 3-4 ετών μήκους 12-15 εκ. με 4-6 σειρές φύλλων οι οποίοι εμβαπτίζονται σε ορμόνη ριζοβολίας ανάλογα με την σκληρότητα του μοσχεύματος (μαλακό, μέτριο, σκληρό).

Μόσχευμα
Ιστοκαλλιέργεια

Εργαστηριακή μέθοδος in vitro: Εφαρμόζεται στη γενετική για την βελτίωση ποικιλιών, την παραγωγή δενδρυλλίων απαλλαγμένων ασθενειών και τέλος για την ταχύτερη παραγωγή φυτών από ποικιλίες που ριζοβολούν δύσκολα.

Εγγενής πολλαπλασιασμός

Ο εγγενής πολλαπλασιασμός της ελιάς γίνεται με την βοήθεια των πυρήνων που βρίσκονται μέσα στους καρπούς της. Οι πυρήνες που προορίζονται για σπορά λαμβάνονται από υγιείς και ώριμους καρπούς αγριελιάς ή ήμερης ελιάς και στις δύο περιπτώσεις ακολουθείται η παρακάτω διαδικασία.

 Διαδικασία Εγγενούς Πολλαπλασιασμού

Οι πυρήνες συντηρούνται σε λεπτή και υγρή άμμο, πριν χρησιμοποιηθούν χαράζονται εγκάρσια προσέχοντας μην τραυματιστεί το σπέρμα. Ακολουθεί η σπορά τους το καλοκαίρι (Ιούλιο-Αύγουστο) και την επόμενη άνοιξη μπορεί να γίνει μεταφύτευση του φυτού.

Στο 2ο έτος την άνοιξη και όταν το φυτό έχει φτάσει στα 50 cm ύψος μπορούμε να κάνουμε εμβολιασμό με υπόφλοιο εγκεντρισμό ή ενδοφθαλμισμό. Έπειτα από 5-6 μήνες, τον Οκτώβριο, μεταφυτεύουμε το δέντρο σε φυτώριο σε αποστάση 1 m x 0,40 m. Την περίοδο αυτή το δέντρο έχει ανάγκη από λίπασμα πλούσιο σε κάλιο (ενναλακτικά προσθέτουμε χωνεμένη κοπριά με στάχτη).

Πρέπει να λάβουμε υπόψη τα εξής:

  • Όταν τα μικρά δεντρύλλια προέρχονται από σπόρους αγριελιάς φέρουν μικρά μεσογονάτια διαστήματα, έχουν λεπτό φλοιό, ευαίσθητο ριζικό σύστημα (ψιλές ρίζες) και είναι ευαίσθητα στο ψύχος.
  • Τα σπορόφυτα που προέρχονται από σπόρους ήμερης ελιάς ή αλλιώς σπόροι από καλλιεργούμενη ποικιλία έχουν μέτρια μεσογονάτια διαστήματα, ικανοποιητικό πάχος φλοιού και καλό ριζικό σύστημα που βοηθά πολύ στη μεταφύτευσή τους.

Η βλαστικότητα των σπόρων διαφοροποιείται ανάλογα με την ποικιλία, παραμένη όμως να είναι σχετικά χαμηλή σε ποσοστό επιτυχίας. Σημαντικό πρόβλημα στη βλάστηση των σπόρων αποτελεί το ξυλώδες του ενδοσπερμίου το οποίο εμποδίζει «μηχανικά» την είσοδο του νερού και του οξυγόνου για την έναρξη διαδικασίας φυτρώματος. Η επίδραση ψύχους 10οC για 3-4 εβδομάδες σπάζει το λήθαργο του ενδοσπερμίου με αποτέλεσμα αργότερα σε συνθήκες σχετικής υγρασίας και θερμοκρασίας (~20οC) να επιτυγχάνεται η βλάστησή του.

Αρνητική επίδραση στη βλαστικότητα του σπόρου έχει η περιεκτικότητα του πυρήνα σε λάδι η οποία με διάφορους τρόπους μπορεί να εξουδετερωθεί όπως:

  • το στομάχι πτηνών (παράγοντας μετανάστευσης της ελιάς),
  • μηρυκαστικών,
  • χρήση καυστικού νατρίου 3-4% από 1-24 ώρες ανάλογα την ποικιλία,
  • εμβάπτιση των σπόρων σε ζεστό νερό 30-35οC για μια εβδομάδα,  ανάμειξή τους στη συνέχεια με πενταπλάσια ποσότητα ποταμίσιας άμμου, τοποθέτησή τους σε ξύλινα δοχεία σε βορεινή τοποθεσία με σχετική υγρασία, φωτισμό στη συνέχια το μίγμα άμμου και σπόρων βρέχεται και αναμοχλεύεται περιοδικά για να διατηρεί σταθερή και ομοιόμορφα κατανεμημένη την υγρασία,
  • μπορούμε να βοηθήσουμε μηχανικά τη βλαστικότητα των σπόρων με κόψιμο των άκρων των πυρήνων για την εύκολη είσοδο της υγρασίας και του οξυγόνου στο ενδοσπέρμιο (χρονοβόρα και αντιοικονομική διαδικασία). Στη φάση αυτή οι σπόροι πρέπει να παραμείνουν για διάστημα 25 ημερών περίπου. Οι σπόροι που θα επιλεγούν θα πρέπει να είναι ζωντανοί (υγιές έμβρυο). Η επιλογή γίνεται μηχανικά με αλατούχο διάλυμα 25% για νωπούς σπόρους και 10% για ξηρούς.

Προσοχή: Στους σπόρους που έχουμε επέμβει μηχανικά και έχουμε αφαιρέσει το άκρο του πυρήνα δεν εφαρμόζουμε αυτό τον τρόπο.

Οι  άγονοι και ανώριμοι σπόροι είναι αυτοί που επιπλέουν, ενώ αυτοί που βρίσκονται στον πυθμένα του δοχείου είναι οι ώριμοι και ζωτικοί τους οποίους πρέπει να ξεπλύνουμε καλά. Ακολουθεί στρωμάτωση  σε άμμο ποταμίσια και σε ψυχρό μέρος μέχρι την Άνοιξη (Μάρτιος). Στη συνέχεια ακολουθεί η σπορά στο σπορείο σε βάθος διπλάσιο της μεγαλύτερης διάστασης του σπόρου όταν η θερμοκρασία πλησιάζει τους 20οC και σε ποσότητα 250 gr-3 Kg/ m 2 ανάλογα με τη βλαστικότητα του σπόρου. Το φύτρωμα αρχίζει 3 μήνες μετά τη σπορά και συνεχίζει μέσα στο καλοκαίρι. Τα σπορόφυτα μετά από ένα χρόνο θα έχουν πάρει ύψος 30-40cm οπότε μεταφέρονται στο φυτώριο με προσεκτικά ποτίσματα για την αποφυγή της σήψης τους. Πριν τη φύτευσή τους στο φυτώριο αποκόπτεται η κορυφή τους και κουρεύονται ελαφρώς οι πλάγιες ρίζες. Το σύστημα φύτευσης στο φυτώριο γίνεται γραμμικά με αποστάσεις 40 cm επί της γραμμής και 50 cm γραμμή από γραμμή ή φυτεύονται σε πλαστικές σακούλες όταν φτάσουν σε ύψος 10 cm στο σπορείο, και στη συνέχεια εμβολιάζονται την Άνοιξη ή το Φθινόπωρο όταν αναπτυχθούν ικανοποιητικά και εξασφαλίζονται ευνοϊκές συνθήκες.

Ποιο σύστημα εμβολιασμού ακολουθείται στον εγγενή πολλαπλασιασμό;

Το σύνηθες σύστημα σ’ αυτή την περίπτωση είναι ο ενοφθαλμισμός και πολύ σπάνια ο εγκεντρισμός. Κατά την ανάπτυξή τους γίνονται επεμβάσεις με κλαδέματα κορυφών ώστε να ανακόπτουν την ταχεία βλάστηση των δενδρυλλίων, να εξασφαλίζεται η ομοιόμορφη ανάπτυξη όλων των δενδρυλλίων και να επιτυγχάνεται σταδιακά το κυπελλοειδές σχήμα. Τα δενδρύλλια είναι έτοιμα για τη διάθεσή τους στην αγορά από ηλικίας 1 έως 3 ετών (ηλικία εμβολίου).

Στα διετή δενδρύλλια υπάρχει μεγαλύτερη ζήτηση γιατί το ριζικό σύστημα έχει αναπτυχθεί επαρκώς και δεν προκαλείται ζημιά κατά την εξαγωγή τους από το έδαφος. Στις ανωτέρω περιπτώσεις τα δένδρα όταν φτάσουν σε εμπορεύσιμο ύψος εξάγονται με μπάλα (έδαφος αργυλοπηλώδες για να μην σπάει η μπάλα) ή με τη σακούλα αντίστοιχα, ακολουθεί περίοδος προσαρμογής ολίγων ημερών και διατίθενται προς την αγορά και τα τελευταία χρόνια σε πλαστικές γλάστρες.

Προτιμώνται  οι μικροπύρηνες ποικιλίες που έχουν μεγαλύτερη βλαστικότητα.

Η φύτευση μονοετών δενδρυλλίων σε ελαιώνα απαιτεί αυξημένη προστασία και φροντίδα.

Καλύτερη συμπεριφορά κατά τα πρώτα χρόνια φύτευσή τους στον ελαιώνα έχουν τα εμβολιασμένα σπορόφυτα λόγω του καλύτερου ριζικού συστήματος σε σχέση με αυτά των δενδρυλλίων που προέρχονται από τη ριζοβόλιση φυλλοφόρων μοσχευμάτων. Το μειονέκτημα αυτό μετά την παρέλευση 3-5 ετών έχει εξαλειφθεί και η ανάπτυξή τους δεν παρουσιάζει διαφορές.