Το έδαφος και το νερό σε αρμονική συνεργασία

Το έδαφος και το νερό, σε αρμονική συνεργασία, αποτελούν το υπόβαθρο για την καλλιέργεια των φυτών επάνω στο οποίο οι αγρότες επενδύουν για την εξασφάλιση εισοδήματος. Ο σκοπός αυτός αλλοιώνεται εδώ και δεκαετίες με γεωργικές πρακτικές που στόχο έχουν την ανεξέλεγκτη υπερπαραγωγή γεωργικών προϊόντων, χωρίς να προστατεύεται η υγεία του καταναλωτή και η «υγεία» των εδαφών και των νερών. Στον κατήφορο αυτό συμβάλλει η κοινή αγροτική πολιτική και η διεθνοποίηση της αγοράς, οι μεταβολές στις τιμές των αγροτικών προϊόντων, η γενίκευση της χρήσης βελτιωμένων φυτών, η έλλειψη ενημέρωσης και εκπαίδευσης των αγροτών και η έλλειψη επαρκούς νομοθετικού πλαισίου που να προστατεύει τις περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές. Η παγιωμένη αυτή κατάσταση έρχεται σε αντίθεση με τον όρο «αειφόρος ανάπτυξη», που έχει σαν σκοπό να ικανοποιεί τις ανάγκες μας σήμερα, χωρίς να υποθηκεύει το μέλλον των επόμενων γενεών με πρακτικές καιροσκοπικές και συνάμα καταστροφικές για το περιβάλλον γενικότερα. Οι δυσάρεστες αυτές συνέπειες συχνά δημοσιεύονται και κατονομάζονται από ειδικούς με τον όρο «ερημοποίηση των εδαφών», που με απλά λόγια σημαίνει δηλητηριασμένα, σκελετωμένα και νεκρά εδάφη, τα οποία για να επανέλθουν στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων χρειάζεται να περάσουν δεκαετίες ακαλλιέργειας.

Η λανθασμένη νοοτροπία της εντατικοποίησης της γης δεν πρέπει άλλο να συνεχιστεί γιατί:

«άρρωστο έδαφος σημαίνει άρρωστα φυτά, άρρωστα φυτά σημαίνει άρρωστα προϊόντα και άρρωστα προϊόντα σημαίνει άρρωστοι άνθρωποι και κατά συνέπεια άρρωστα μυαλά με αρρωστημένες πρακτικές που συνεχίζουν να διαιωνίζουν τον κύκλο αυτό με όλο και πιο δυσμενή τα αποτελέσματα στο περιβάλλον και τη δημόσια υγεία».
Άρα « ο γιαλός είναι στραβός ή εμείς στραβά αρμενίζουμε;;;». Πράγματι, εμείς στραβά «αρμενίζουμε» γιατί και γι’ αυτό βρήκαμε την εύκολη λύση να καλλιεργούμε σε κλειστούς χώρους, με τεχνητές συνθήκες, αυστηρά ελεγχόμενους και με εργατικό προσωπικό που εργάζεται με λευκές μπλούζες, όπως οι γιατροί και οι νοσοκόμοι στα νοσοκομεία, χρησιμοποιώντας τεχνητά υποστρώματα, υποκαθιστώντας το ήδη κατεστραμμένο έδαφος. Αυτό εξηγείται ως αλληθωρισμός στο έγκλημα που άρχισε να διαπράττεται εδώ και αρκετά χρόνια και δυστυχώς συνεχίζεται και σήμερα με σήμα κατατεθέν «το σήμερα» και για το αύριο ας φροντίσουν άλλοι, ποιοι «τα παιδιά μας;;;». Ας απαντήσουν σ’ αυτό οι υπεύθυνοι – εκάστοτε διαχειριστές.....

Διαχρονικές ανησυχίες (αναφορές και αποσπάσματα δημοσιεύσεων) για την υποβάθμιση των εδαφών και του νερού:

• Για την σοβαρή υποβάθμιση των εδαφών και του περιβάλλοντος, γενικότερα, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών επισημαίνοντας ότι, ήδη επηρεάζονται οι περισσότερες χώρες από το φαινόμενο της ερημοποίησης.
• Δεν υπάρχει πλάσμα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών των γουρουνιών, που να βρωμίζει με τόση αδιαφορία τη φωλιά του όση ο homo sapiens δηλητηριάζοντας το άμεσο περιβάλλον του με σατανικά επινοημένες χημικές ουσίες και τα θανατηφόρα τοξικά υπολείμματά τους. Αλλά δυστυχώς όσο 2
  περισσότερο προοδεύει ο πολιτισμός, τόσο πιο πολύ απομακρύνεται από τη φυσική διατροφή και η αφθονία των προϊόντων δεν σημαίνει ότι η τροφή περιέχει σε επαρκείς ποσότητες τα αναγκαία συστατικά και τις βιταμίνες.
• Δισεκατομμύρια δαπανώνται κάθε χρόνο για ιατρικές έρευνες, πιο σύγχρονες διαγνωστικές τεχνικές για μεταμοσχεύσεις οργάνων, επεμβάσεις παράκαμψης της στεφανιαίας, χημειοθεραπείας, ακτινοβολίας και όλα τα διάφορα φάρμακα δεν έχουν ανακόψει ικανοποιητικά την προέλαση αυτών των θανατηφόρων ασθενειών, απλώς έκαναν πλουσιότερες τις εταιρίες, τις φαρμακοβιομηχανίες, τους γιατρούς και τους φαρμακοποιούς.
• Στον ανεπτυγμένο κόσμο, λέει ο Βαϊσμαν, δεν έχουν μείνει ούτε νερό ούτε έδαφος καθαρό.

Η προστατευτική ιατρική ξεκινάει από το έδαφος

Σε ένα έδαφος που τρέφεται σωστά από επαρκείς ποσότητες οργανικής ουσίας και κατά συνέπεια «χούμου», οι καλλιέργειες δεν πάσχουν από ασθένειες και δεν χρειάζονται δηλητηριώδεις ψεκασμούς για να απαλλαγούν από τα παράσιτα. Κάθε φύλλο χορταριού και δένδρου που πέφτει στο έδαφος ξαναβρίσκει το δρόμο του για να αποσυντεθεί σε χούμο και να ξαναγυρίσει στον κύκλο της ζωής.
Τα φυτά έχουν την ικανότητα να αντιστέκονται στις μολύνσεις εφόσον τρέφονται σωστά. Τα έντομα και οι ασθένειες είναι τα συμπτώματα ενός πάσχοντος φυτού, όχι τα αίτια.
Οι μικροοργανισμοί που διαβιώνουν μέσα σ’ ένα γόνιμο έδαφος δουλεύουν ακούραστα για την χουμοποίηση της οργανικής ουσίας. Το βάρος αυτών μικροοργανισμών μέσα στο έδαφος είναι πολύ μεγαλύτερο από εκείνο όλων των μεγάλων θηλαστικών που τρέχουν πάνω του ή αποζητούν καταφύγιο μέσα 0του.

Ανάλυση των αιτίων υποβάθμισης από την εντατικοποίηση της γης

Η χρήση βελτιωμένων φυτών: Η εισαγωγή στην καλλιέργεια νέων ποικιλιών και υβριδίων απαιτεί περισσότερα λιπάσματα, φάρμακα, κλπ, προκειμένου να αποδώσουν μεγαλύτερες παραγωγές. Το αποτέλεσμα είναι η διαρκής αύξηση των χρησιμοποιούμενων ποσοτήτων λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων και ενέργειας (καύσιμα) και επομένως η μεγαλύτερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος με ότι αυτό συνεπάγεται για την υγεία του ανθρώπου.
Η συμπίεση των εδαφών: προκαλείται από την άσκοπη χρήση βαρέων ελκυστήρων κλπ μηχανημάτων, η οποία στη συνέχεια μειώνει την αεροϊκανότητα, την υδατοικανότητα, και τη διηθητικότητα δημιουργώντας κατάσταση ασφυξίας στο ριζικό σύστημα και τους μικροοργανισμούς, οι οποίοι βοηθούν στην αποσύνθεση της οργανικής ουσίας. Το πρόβλημα γίνεται εντονότερο με την μονοκαλλιέργεια επί σειρά ετών στα ίδια χωράφια, την έλλειψη αγρανάπαυσης, την καθιέρωση του αναδασμού, ο οποίος εξαφανίζει τα καταφύγια της πανίδας με την ενοποίηση των χωραφιών.
Η διάβρωση των εδαφών : προκαλείται από την κακή χρήση των ελκυστήρων ιδιαίτερα σε περιοχές με κλίση του εδάφους. Στις περιοχές αυτές οι χειριστές ακολουθούν τον εύκολο δρόμο καλλιεργώντας τα χωράφια τους κατά την κλίση και όχι κατά τις ισοϋψείς, με αποτέλεσμα τα νερά της βροχής να «κατατρώγουν» το έδαφος και τέλος να το απογυμνώνουν από το γόνιμο επιφανειακό χώμα.
Η υπερλίπανση των εδαφών: Η αντίληψη που υπάρχει σήμερα είναι ότι τα χημικά λιπάσματα αποτελούν το μοναδικό μέσο για την αύξηση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Η συνεχής και σε αυξημένες συνήθως ποσότητες χρήση τους μειώνει τη γονιμότητα των εδαφών, καταστρέφει τη δομή τους και ακροπρόθεσμα προκαλεί την ανεπανόρθωτη ρύπανση τους. Οι αντιλήψεις για τη λίπανση των εδαφών ολότελα εμπειρικές που στηρίζονταν σε αρχές όπως:

• τι λίπασμα υπάρχει στην αποθήκη του συνεταιρισμού;
• τι λίπασμα εφαρμοζόταν κατά παράδοση στην περιοχή;
• τι λίπασμα έβαλε πέρυσι ο διπλανός και έπιασε καλές επιδόσεις;
• όσο περισσότερο λίπασμα ρίξω, τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα έχω, ενώ ακούμε συχνά
• τα ξέρω εγώ τα χωράφια μου,

πρέπει να ξεπεραστούν και να απομονωθούν γιατί είναι αστείες και απέχουν πολύ από αυτό που ονομάζουμε ορθολογική λίπανση. Η εμπειρική λίπανση μόνο σε προβλήματα μπορεί να οδηγήσει και εάν κάποιες φορές επιτεύχθηκαν υψηλές αποδόσεις είναι σίγουρα συμπτωματικά, ενώ δεν μπορούμε να είμαστε καθόλου σίγουροι για την ποιότητα (άρθρο του συναδέλφου Γιάννη Κωνσταντινίδη-εισαγωγικό μέρος Φ.Α.Τ/Μάρτιος ’97).

Οι πρακτικές αυτού του είδους δεν λαμβάνουν υπόψη: την κατηγορία (κατάσταση) του εδάφους από πλευράς συνεκτικότητας ή διαπερατότητας, το pH (πεχά) του εδάφους, το % (ποσοστό) του ασβεστίου, το % (ποσοστό) της οργανικής ουσίας, την ικανότητα αξιοποίησης των θρεπτικών στοιχείων, τα αποθέματα των θρεπτικών στοιχείων (μακροστοιχείων και ιχνοστοιχείων). Από τα ποσοστά % και τις ποσότητες των θρεπτικών στοιχείων καθώς και το pH (πεχά) του εδάφους, που προσδιορίζονται με τις χημικές αναλύσεις, μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα για την οικονομικότερη και αποτελεσματικότερη πρακτική του καλλιεργητή για το είδος λιπάσματος, τις ποσότητες, το χρόνο εφαρμογής, τις σχέσεις μεταξύ των στοιχείων, τις δυνατότητες συνδυασμού τους, κλπ).

Σήμερα η εδαφολογική ανάλυση κοστίζει 110 € (περίπου) για ιδιώτες και 35 € (περίπου) για αγρότες και η ανάλυση δείγματος νερού κοστίζει 40 € (περίπου) για ιδιώτες και 13,5 € (περίπου) για αγρότες. Στο τιμολόγιο των αγροτών πρόσφατα εντάχθηκαν και οι εκπαιδευόμενοι στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών κατά την περίοδο παρακολούθησης της εκπαίδευσής τους.
Δυστυχώς, μόλις το 5% των απασχολούμενων με τη γεωργία, έχει συνειδητοποιήσει την αξία των αναλύσεων δειγμάτων εδάφους και νερού προκειμένου οι επεμβάσεις στα χωράφια τους, όπως είδος καλλιεργητικής φροντίδας, λίπανσης και άρδευσης, να γίνονται ανάλογα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του κάθε χωραφιού. Το μικρό αυτό ποσοστό των παραγωγών στην προσπάθεια τους να εφαρμόσουν ορθολογικές πρακτικές, συναντά δυσκολίες τόσο λόγω της έλλειψης τεχνογνωσίας όσο και των παραδοσιακών, μηδενιστικών και ισοπεδωτικών αντιλήψεων, που σέρνονται χρόνια και επίμονα μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά από δήθεν ειδικούς, εμπόρους, κ.ά.

• Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά αν συγκρίνουμε το κόστος της παραδοσιακής ανεξέλεγκτης λίπανσης με την ορθολογική πρακτική που εφαρμόζεται μετά από εδαφολογική ανάλυση. Με την ορθολογική πρακτική :
  εξασφαλίζουμε κέρδος βραχυπρόθεσμα, αφού δεν προστίθενται θρεπτικά στοιχεία που κοστίζουν και ήδη υπάρχουν στο έδαφος,
• συμβάλουμε καθοριστικά στην ποιοτική βελτίωση και την ποσοτική αύξηση των προϊόντων, αφού το έδαφος λειτουργεί σε «ισορροπία» και το σημαντικότερο,
• δημιουργούμε προϋποθέσεις «αειφόρου ανάπτυξης»

Η εφαρμογή λιπασμάτων που έχουν στην σύνθεσή τους αμμωνιακή μορφή (θειϊκή και νιτρική αμμωνία) σε υψηλές δόσεις και για πολλά έτη, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα οξίνισης των εδαφών και στη συνέχεια «ερημοποίηση». Εκτιμάται ότι, περισσότερα από 4.500.000 στρέμματα αντιμετωπίζουν σημαντικό πρόβλημα οξίνισης στη χώρα μας.
Τα χημικά λιπάσματα δίνουν τη δυνατότητα άμεσης χρησιμοποίησης της γης μετά τη συγκομιδή της παραγωγής, αλλά έμμεσα επιβάλλουν την απομάκρυνση - λανθασμένα - των φυτικών υπολειμμάτων ή τη καύση τους με αποτέλεσμα να μειώνεται γρήγορα η οργανική ουσία και κατά συνέπεια και ο «χούμος», που αποτελεί την εγγύηση της γονιμότητας των εδαφών.
Η υπεράντληση των υπόγειων νερών: Η εντατικοποίηση και συνεχής επέκταση των αρδευόμενων εκτάσεων σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις των καλλιεργειών σε νερό προκαλούν συνεχή μείωση των αποθεμάτων νερού στρέφοντας τους παραγωγούς στην αύξηση προοδευτικά του βάθους των γεωτρήσεων με αποτέλεσμα να αντλούνται υφάλμυρα προβληματικά νερά.
Η χρήση παρασιτοκτόνων: Τα παρασιτοκτόνα περιορίζουν τη δράση των μικροοργανισμών μέσα στο έδαφος, υποβαθμίζουν τη γονιμότητα των εδαφών και μειώνουν την παραγωγική τους ικανότητα. Στην περίπτωση που περιέχουν στη σύνθεσή τους βαρέα μέταλλα όπως αρσενικό, χαλκό και ψευδάργυρο ή διάφορα άλλα ανόργανα τοξικά στοιχεία, αυτά μετακινούνται πολύ δύσκολα και συγκεντρώνονται στην περιοχή του ενεργού ριζικού συστήματος και από εκεί μέσω των ριζών μεταφέρονται στα προϊόντα και στην συνέχεια στον άνθρωπο.

Το πρόβλημα της οργανικής ουσίας των ελληνικών εδαφών Το επίπεδο της οργανικής ουσίας στα ελληνικά εδάφη είναι πολύ χαμηλό και συνεχώς μειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Οι αιτίες που το προκαλούν είναι το τοπογραφικό ανάγλυφο της χώρας, το μητρικό υλικό, το ξηροθερμικό κλίμα, η μη αξιοποίηση των φυτικών υπολειμμάτων, η κακή κατεργασία και διαχείριση του εδάφους (συμπίεση, φρεζάρισμα κλπ), οι πυρκαγιές και η διάβρωση του εδάφους.

Για τη βελτίωση και προστασία των ελληνικών εδαφών θα πρέπει να οργανωθεί και να ξεκινήσει άμεσα η ενημέρωση για την αφύπνιση και τον προβληματισμό του Έλληνα αγρότη με την παροχή δωρεάν εξειδικευμένης εκπαίδευσης κατά κλάδο και την κατανόηση και υιοθέτηση πλάνου ορθολογικής γεωργικής πρακτικής, με παράλληλη τη θεσμοθέτηση κανόνων διάθεσης όλων των σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται στη γεωργική παραγωγή, που να προβλέπουν τη «συνταγογράφηση» από γεωτεχνικό για κάθε περίπτωση και με ισχύ για συγκεκριμένο χρόνο.

Στόχος: η δημιουργία ενός ισορροπημένου εδάφους. Οι προϋποθέσεις για το σκοπό αυτό είναι:

• Ο περιορισμός των μηχανικών επεμβάσεων στο ελάχιστο δυνατό. Η επιλογή αυτή θα μειώσει την συμπίεση των εδαφών και θα αυξήσει την αεροϊκανότητα τους με αποτέλεσμα την εξασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών για την επιβίωση μικροοργανισμών, τον πολλαπλασιασμό τους και την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος για την καλή θρέψη και λίπανση των φυτών.
• Η προστασία των εδαφών από τη διάβρωση με «καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς», στις μικρές κλίσεις, και η δημιουργία αναβαθμίδων σε μεγάλες κλίσεις γενικότερα περιορίζουν τη διάβρωση και εξασφαλίζουν μόνιμα τη γονιμότητα του.
• Η αξιοποίηση κάθε είδους υγιούς βλάστησης και φυτικών υπολειμμάτων κλαδέματος με θρυμματισμό και ενσωμάτωση τους την χειμερινή περίοδο. Να επιδιώκεται η χλωρή λίπανση, που γίνεται με την ενσωμάτωση στο έδαφος μείγματος ψυχανθών (βίκος, κουκιά, μπιζέλι κτλ.) με αγρωστώδη φυτά, με
  στόχο την αύξηση της οργανικής ουσίας και του αζώτου. Η προσθήκη οργανικής ουσίας στο έδαφος βελτιώνει τη δομή του, κάνοντας τα βαριά (αργιλώδη) εδάφη πιο ελαφριά και τα αμμώδη πιο συνεκτικά διευκολύνοντας έτσι την καλλιέργεια του εδάφους από τα γεωργικά μηχανήματα και επιτρέποντας την καλύτερη απορρόφηση και συγκράτηση της υγρασίας. Έτσι θα υιοθετείται η ρήση: « ο καρπός είναι για τον γεωργό και η βλάστηση για το έδαφος».
• Η λίπανση και άρδευση (ποσότητες σε δόσεις) πρέπει να καθορίζονται σύμφωνα με τα αποτελέσματα εδαφολογικών αναλύσεων, στις οποίες προσδιορίζεται η κατηγορία των εδαφών ανάλογα με την περιεκτικότητα αργίλου, ιλύος και άμμου ( έδαφος με μεγάλο % αργίλου είναι συνεκτικό ενώ αντίθετα με μεγάλο % άμμου είναι ελαφρύ και διαπερατό).
• Η ανάλυση εδάφους και νερού ανά διετία ή τριετία για παρακολούθηση της εξέλιξης των διορθωτικών επεμβάσεων.
• Η φυτοπροστασία πρέπει να γίνεται με σύνεση γιατί η υπερβολή στη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων μπορεί να διαταράξει το οικοσύστημα και την όποια ισορροπία έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε τόσο στο έδαφος όσο και στο περιβάλλον.

Το θέμα της προστασίας των φυσικών μας πόρων στη χώρα μας είναι μείζονος σημασίας και άμεσης προτεραιότητας και δεν υπάρχουν πλέον άλλα περιθώρια αναβολών και ατέλειωτων συζητήσεων στην αντιμετώπιση της κρισιμότητας του προβλήματος.
Πρόσφατα ξεκίνησε το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων προσπάθεια για την ανάπτυξη και τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος του αγροτικού τομέα, με στόχους:

• την παράνομη διακίνηση φυτοφαρμάκων, λιπασμάτων και σπόρων
• την αντιμετώπιση του θέματος του κόστους εισροών στην παραγωγή (λιπάσματα, παρασιτοκτόνα, κλπ)
• την προώθηση δημιουργίας θυλάκων προϊόντων ποιότητας από τοπικές ποικιλίες
• την πιλοτική εφαρμογή δημοπρασιών για την πώληση αγροτικών προϊόντων κατά περιφέρεια
• την δημιουργία farmer’s market τοπικών παραγωγών
• την βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για την προστασία, διαχείριση και αξιοποίηση της βιοποικιλότητας στον αγροτικό τομέα
• την βελτίωση του θεσμικού πλαισίου για την προστασία, της γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας
• την κωδικοποίηση της νομοθεσίας για την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων
• την επικαιροποίηση νομοθεσιών για ορθολογική διαχείριση του αρδευτικού νερού και προώθηση πολιτικών για την ορθολογική διαχείριση του εδάφους στη γεωργία – οδηγία για τα εδάφη.

Είθε, η προσπάθεια αυτή σε συνδυασμό με την ευχή των συγγραφέων Πήτερ Τόμπκινς &΄ Κρίστοφερ Μπέρντ, στο βιβλίο τους - Μυστικά του εδάφους -: «Με μια μικρή προσπάθεια, ο πλανήτης μπορεί να σωθεί από την καταστροφή, τη διαφθορά, τη δηλητηρίαση και τη ρύπανση. Η γη της επαγγελίας δεν χάθηκε για
πάντα. Το μυστικό της αναγέννησης της δεν είναι θαμμένο βαθύτερα από τα πρώτα λίγα εκατοστά του εδάφους σας»,

να αρχίσει να βρίσκει εφαρμογή στη πράξη έστω και καθυστερημένα.
Σε αντίθετη περίπτωση θα επαληθεύεται η ρήση: «Όσο τρεφόμαστε από άρρωστα χώματα το πνεύμα δεν έχει το σφρίγος που χρειάζεται για να ελευθερωθεί από τη φυλακή του σώματος», (ΡΟΥΝΤΟΛΦ ΣΤΑΪΝΕΡ), και θα βιώνουμε καθημερινά την προφητεία για την υποβάθμιση της ζωής του ανθρώπου: «Θα έρθει καιρός που το τραπέζι μας θα είναι γεμάτο με αγαθά, αλλά θα είναι όλα δηλητηριασμένα» ΑΓΙΟΣ ΚΟΣΜΑΣ Ο ΑΙΤΩΛΟΣ.